Sosyal Medyayı Bilinçli Kullanma Kılavuzu

Kamil Eryazar Sosyal medya, ‘yurttaş gazeteciliği’ olanağıyla özgür ve hızlı habercilik avantajı sağlarken, spekülatif riskleri de içeriyor. Tam emin olmadan ve doğrulatmadan hiçbir şeyi paylaşmayın. Başta Twitter olmak üzere, sosyal medyanın toplumsal kriz dönemlerinde öne...

Kamil Eryazar

Sosyal medya, ‘yurttaş gazeteciliği’ olanağıyla özgür ve hızlı habercilik avantajı sağlarken, spekülatif riskleri de içeriyor. Tam emin olmadan ve doğrulatmadan hiçbir şeyi paylaşmayın.

Başta Twitter olmak üzere, sosyal medyanın toplumsal kriz dönemlerinde önemi daha da artıyor. Bunda sosyal medyanın en hızlı haberleşme seçeneği olmasının yanı sıra öyle ya da böyle baskı altındaki ana akım medyanın habercilik işlevini yerine getirememesinin de etkisi var.

Ana akım medyanın haber akışı kesilince, haber yerine “penguen belgeselleri” yayınlanmaya başlayınca, devreye sosyal medya kullanıcısı ‘yurttaş gazeteciler’ giriyor.

Ancak sosyal medyadaki bu “hız” ve özgür kullanım avantajı, birlikteliğinde ‘kontrolsüzlüğü’ de getiriyor.

Son 20 gündür yaşanılan Taksim Gezi Parkı olayları ile ilgili sosyal medyada yine benzeri sorunlara tanık olunuyor.

Birçok haber, ‘atlatma’ kaygısıyla, doğrulatmaya fırsat olmadan, editoryal süzgeç ve kurumsal bir denetimden geçmeden yayınlanmak zorunda kalınıyor.

Bu yüzdendir ki, bazı “son dakika”lar, ‘internet efsanesi’ çıkabiliyor! Yalan, yanlış, eksik olabiliyor. Kartopu olarak internete düştükten sonra da, sosyal ağlar ve mail gruplarında ‘retweet’ten forward’a’ çığ gibi büyüyerek yayılıyor.

Bu arada etik değerler de unutulup bazen çok acımasız davranılıyor. Enformasyon, dezenformasyon ve manipülasyona dönüşüyor.

Bir haber duyumu aldıktan sonra yayınlamadan önce en az üç ayrı güvenilir kaynaktan doğruluğunu teyit etmek gerekir. Elbette bu doğrulama çok hızlı ve sistematik yapılmalıdır. Bu bazen 5 – 10 dakika sürdüğü gibi bazen de saatleri bulabiliyor.

Kaynak belirtenler ve hatta link verenler her zaman daha güvenilir oluyorlar.

Bir de amaçlı ya da amaçsız sansasyonel yalan haber üreten ve yayan ‘troll’ tipler var.

İşte sosyal medyadaki bu bilgi kirliliğine alet olmamak için manipülatif dezenformatik haberleri nasıl saptayıp, ayıklayabileceğiniz konusunda birtakım somut öneriler:

1- Twitter’da haberi yayan kurum, kuruluş ya da gazeteci, sanatçı, siyasetçi, vb. önemli bir kişiyse, hesabının Twitter tarafından ‘resmi olarak’ onaylanıp onaylanmadığına bakın. Eğer resmi olarak onaylanmış ise hesap adının yanında “√” check işareti olması gerekir.

2- Takipçi sayısı ve takip ettiklerine bakın. Bu sayılar çok az ise, yeterince güvenilir olmadığını düşünebilirsiniz.

3- Paylaşımın tarihine ve saatine bakın. Güncel değilse, ‘retweet’lemekten kaçının.

4- Hesap sahibinin önceki diğer paylaşım içerikleri de size güvenirlilik konusunda bir fikir verecektir.

5- Duyurulan haber ile ilgili anahtar kelimeleri önce Twitter’da, yeterli gelmezse de Google’da arattırın.

6- Twitter’daki paylaşılan fotoğrafların yeni ve özgün olup olmadığını anlamak için http://www.google.com.tr/imghp sayfasını açarak, fotoğrafı arama kutucuğuna sürükleyin.

7- Bir süre genel yayın akışını izleyin. Bu konu ile ilgili başka bir haber, duyum ve paylaşım olup olmadığına bakın.

8- ‘Retweet’ edilmiş ya da beğenilip paylaşılmışsa, bu kişilerin de profillerine bakarak, güvenilirliklerini teyit edin.

9- Bir haber duyumu aldıktan sonra, yayınlamadan ya da ‘retweet’ yapmadan önce en az üç ayrı güvenilir kaynaktan doğruluğunu teyit etmenizde yarar var.

10- Kaynak belirtilmiş olmasına dikkat ediniz. Hatta haber kaynağına link verilmişse daha da güvenilir olduğunu düşünebilirsiniz.

11- Görsel, gerçek mi yoksa Photoshop’lu mu? Bunun için yöntemlerden biri oldukça basit. Fotoğrafı bilgisayarımıza kaydedip not defteri (notepad.exe) ile resim dosyasını açtığımızda içinde okuyamadığımız bir sürü kod olacaktır. Bu kodlarda CTRL+F tuşu ile “Adobe” kelimesini aratınca Adobe Photoshop CS6 kelimeleri (ya da benzeri Adobe) çıkıyorsa bu görsel Photoshop‘tan geçmiş demektir. Ayrıca görsele sağ tıklayarak açılan özellikler panelinde ayrıntılar kısmından da görsel hakkında bilgiler edinebiliriz. Tabii ki bu yöntemlerin hepsi aşılabilecek yöntemler. Ancak “genellikle” yalan haberleri yaymaya uğraşan kişiler bunlara fazla dikkat etmiyorlar. Bu nedenle oldukça işinize yarayacaklardır.

12- Her şeyden önemlisi de, kendi akıl ve mantık süzgecinizden geçirin! Tam emin olmadan ve doğrulatmadan hiçbir şeyi paylaşmayın!